در جهانی که بسیاری از کشورها طی دهه‌ها هنوز درگیر مشکلات زیربنایی و فقر هستند، کشوری کوچک در شبه‌جزیره عربستان توانسته در کمتر از ۵۰ سال، از یک منطقه صیادان مروارید و بادیه‌نشینان به یکی از مدرن‌ترین قطب‌های اقتصادی و گردشگری جهان تبدیل شود: امارات متحده عربی.
اما این رشد خیره‌کننده چگونه آغاز شد؟ بابک آذر، تحلیل‌گر مسائل اقتصادی و تاریخ توسعه، در این مقاله به بررسی روند تاریخی شکل‌گیری امارات و جهش آن از دل تاریخ، با نگاهی متفاوت و تحلیلی می‌پردازد.
پیش از نفت: اماراتی از شن، مروارید و شتر
تا اوایل قرن بیستم، منطقه‌ای که امروز آن را به نام امارات متحده عربی می‌شناسیم، مجموعه‌ای از شیخ‌نشین‌های کوچک در سواحل جنوبی خلیج فارس بود که تحت قیمومت بریتانیا اداره می‌شدند. اقتصاد محلی عمدتاً متکی به صیادی، استخراج مروارید، تجارت دریایی سنتی و دام‌داری بود.
طبق گزارش دانشگاه کمبریج (Cambridge Middle East Studies, 1999)، جمعیت دبی در سال ۱۹۰۰ میلادی کمتر از ۱۰٬۰۰۰ نفر بود. بسیاری از مردم در خانه‌های گلی یا چادری زندگی می‌کردند و کمترین امکانات بهداشتی یا آموزشی در منطقه وجود نداشت.
کشف نفت و تغییر معادله توسعه
نقطه عطف تاریخی امارات، کشف نفت در سال ۱۹۵۸ در منطقه ام‌الشیف ابوظبی بود. اما برخلاف بسیاری از کشورهای دیگر، امارات از همان ابتدا به‌جای اتکا مطلق بر نفت، مسیر متفاوتی را انتخاب کرد.
بابک آذر در تحلیل خود می‌گوید:
«تصمیم راهبردی شیخ زاید بن سلطان آل نهیان برای اتحاد شیخ‌نشین‌ها و سرمایه‌گذاری در آموزش، بهداشت، زیرساخت و فناوری، نقطه شروع معجزه امارات بود.»
در سال ۱۹۷۱ با خروج بریتانیا، اتحاد ۷ شیخ‌نشین تشکیل شد و کشور امارات متحده عربی رسماً اعلام موجودیت کرد.
رشد اقتصادی؛ آمارهایی باورنکردنی
-
تولید ناخالص داخلی امارات در سال ۱۹۷۳ تنها ۱ میلیارد دلار بود، در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۳ به ۵۰۰ میلیارد دلار رسید (منبع: World Bank, 2023)
-
میزان باسوادی از کمتر از ۵۰٪ در دهه ۱۹۷۰ به ۹۷٪ در سال ۲۰۲۲ رسید (UNESCO)
-
شاخص توسعه انسانی (HDI) امارات در سال ۲۰۲2 برابر با ۰.۹۱ بوده و آن را در رده کشورهای توسعه‌یافته قرار داده است (UNDP Report)
دبی و ابوظبی؛ الگوهای متفاوت در یک مسیر مشترک
در تحلیل بابک آذر، تفاوت استراتژیک دو شهر اصلی امارات – دبی و ابوظبی – نشان‌دهنده هوشمندی در تنوع‌سازی اقتصاد ملی است.
-
ابوظبی با تمرکز بر انرژی، سرمایه‌گذاری‌های جهانی و سیاست‌گذاری بلندمدت
-
دبی با تمرکز بر گردشگری، حمل‌ونقل، تجارت آزاد و معماری شهری
برج خلیفه، فرودگاه بین‌المللی دبی، موزه لوور ابوظبی و پروژه‌هایی مانند شهر هوشمند مصدر، نشان از چشم‌اندازی فراتر از نفت دارند.
نتیجه‌گیری از نگاه بابک آذر
بابک آذر معتقد است که امارات، برخلاف بسیاری از کشورهای نفت‌خیز، با تکیه بر آموزش، تکنولوژی و دیپلماسی مدرن، موفق شده است مدل توسعه‌ای پایدار و آینده‌نگر بسازد.
او می‌نویسد:
«امارات درسی است از اینکه حتی در دل بیابان نیز می‌توان آینده‌ای ساخت؛ اگر حاکمیت چشم‌انداز داشته باشد، مردم آموزش ببینند، و منابع درست تخصیص یابد.»
برای تحلیل‌های بیشتر از تاریخ توسعه اقتصادی کشورهای خاورمیانه، با تمرکز بر تجربه‌های موفق چون امارات، مطالب تحلیلی بابک آذر را در وبسایت و پیج رسمی او دنبال کنید.
